Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1]

Gia nhập : 05/06/2010

Bên cạnh việc phân loại búp bê theo hình dạng và vật liệu chế tác, tôi muốn cố gắng mang đến cho các bạn cái nhìn tổng quan về lịch sử cách người ta sử dụng búp bê, trong phạm vi hiểu biết của tôi. Trong hầu hết các trường hợp dưới đây, tôi đều đề cập tới Câu chuyện về Genji, cái ghi lại số lượng cách sử dụng búp bê những năm 1000.

Việc chế tạo ra Ningo là một quá trình nghệ thuật, mỗi con búp bê là một sản phẩm của vật liệu, sự khéo léo và trí tưởng tượng thần tình của những người chế tạo trong thời đại họ. Tuy nhiên, tầm quan trọng của búp bê trong phong tục văn hóa và lễ nghi Nhật Bản đã tạo ra những cơ hội tuyệt vời cho những người chế tạo búp bê, từ những người sản xuất đồ lưu niệm thấp kém nhất, những nhà chế tạo nghiệp dư, hay những người vợ, người mẹ, bỗng chốc tỏa sáng trở thành “Tài sản Quốc gia”, chuyên sản xuất búp bê cho Hoàng đế hay cho những cuộc trưng bày mang tầm vóc quốc tế.

Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1] Junihitoe

Tôi tạm chia cách sử dụng búp bê thành những nhóm nhỏ: dùng cho mục đích Tôn giáo, Lễ Hội, Quà tặng và với những nhóm này tôi có đưa vào thêm mục đích Lưu niệm (nhóm này rất phong phú), Vật gia truyền, Trang trí, Sở thích và Vui chơi.

Những nhóm này có thể hơi chồng chéo lên nhau vì một con búp bê có thể được sử dụng với nhiều mục đích, bao gồm cả dùng trong lễ hội, làm quà tặng, để chơi cùng và được truyền lại cho các thế hệ cháu con và cuối cùng cũng được dùng làm lễ vật tôn giáo. Vậy tôi chờ đợi những nhận xét từ phía các bạn!

Trong tín ngưỡng và tôn giáo: Bùa

Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1] Washidoll%20%285%29

Búp bê được làm ra, dành riêng cho trẻ em trước hoặc trong khi chúng ra đời, giữ bên người đứa trẻ để xua đuổi những ý niệm tà ma. Việc này được đề cập trong cuốn Câu chuyện của Genji, có từ ít nhất 1000 năm trước, một vài hình thức của nó vẫn còn tồn tại đến ngày nay (ví dụ, đặt búp bê tóc đỏ bên cạnh đứa trẻ bị ốm). Một số loại cần kể đến là Amagatsu, cây thập giá làm từ tre với cái đầu bọc vải, mặc quần áo của đứa trẻ. Hoko, loại búp bê vải đơn giản có thể là nguyên mẫu của Haihai và Monkey Doll cũng làm từ vải với kiểu dáng tương tự.

Một kiểu bùa khác là loại búp bê có hình khối đơn giản, bọc vải (như một hình cầu bọc trong khăn mùi soa), treo trên ri đô cửa để tránh mưa. Các bạn có thể dễ dàng đoán ra tên của loại búp bê này rồi chứ? ^ ^

Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1] Teruchan

Dường như những loại búp bê hay vật tượng trưng này cũng là biểu tượng của sự sinh sản hay tưởng niệm những đứa trẻ đã chết yểu. Đôi hộp rỗng có hình con chó là vật dụng của những người phụ nữ trẻ và chúng được trưng bày cùng với búp bê Hina, sẽ được đốt đi khi cô gái lấy chồng. Búp bê Kokeshi được dùng với mục đích tưởng niệm những sai lầm hay ghi dấu sự nạo thai.

Trong tôn giáo và tín ngưỡng: tặng vật

Búp bê thường có một chức năng (như chức năng bảo vệ những đứa trẻ) trong việc thay thế hoặc thể hiện người trao tặng con búp bê. Một điển hình cho đặc điểm này là việc đặt Nagashi-bina lên mặt nước, vào ngày thứ 3 của tháng thứ 3, con búp bê (ban đầu có thể là katashiro, hoặc một con búp bê giấy đơn giản) được đặt lên mặt nước, sau đó được lau rửa để xóa đi những tội lỗi của năm trước, rồi được ném xuống sông hoặc đặt lên thuyền để thả ra khơi, mang theo tội lỗi đi cùng. Phong tục này được mô tả trong Câu chuyện của Genji, khi thủy thần đem long yêu búp bê Genji. Ngày nay, nagashi-bina có thể làm từ giấy hoặc rơm, đặt trong chiếc thuyền bé như cái tổ, sẵn sàng để được thả trôi trên mặt nước. Một số nơi thờ cúng linh thiêng còn lấy những búp bê hina cũ, đặt chúng lên thuyền như thể nagashi-bina.

Búp bê có thể được đem đốt để báo hiệu sự suy tàn của những tội lỗi và những điều ngớ ngẩn nực cười của một năm. Daruma được bày bán trong năm mới và đốt cháy vào cuối mỗi năm. Daruma còn có một chức năng nữa là trợ giúp những người nông dân sản xuất mùa màng, người làm công việc kinh doanh, hay đang đau ốm.

Búp bê Hina và những loại búp bê khác được biếu tặng tại những nơi thờ cúng và được đốt trong những dịp lễ lạt tại các khu đền hay miếu mộ. Nó được coi như sự giải thoát linh hồn hay sức mạnh tinh thần cho búp bê khi người ta không còn dùng đến búp bê nữa.

Xem tiếp danh sách các búp bê được các nhà sư, thầy tu bán tại các nơi thờ cúng, loại búp bê này vốn được dùng để làm vật biếu tặng.

Trong tôn giáo và tín ngưỡng: dùng làm đồ lưu niệm

Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1] Sarubobo_06%20%5B%5D

Một số loại búp bê được chính các nhà sư hay thầy tu làm và bày bán tại các khu đền thờ. Ở những thiết kế như búp bê gỗ Saga và Nara, người ta nhận thấy kĩ năng sáng tạo tuyệt vời mang tính tín ngưỡng. Búp bê có thể làm từ gốm, thạch cao, giấy bồi hay gỗ. Chúng không khác biệt nhiều với những con búp bê lưu niệm được mô tả dưới đây, trừ việc những búp bê tại các đền chùa có thể được sử dụng làm quà tặng hoặc được đặt trong lăng mộ của các gia đình.

Lễ hội: gia đình, cá nhân

Một số lễ hội hàng năm thường xoay quanh việc trang trí căn nhà theo những cách rất riêng. Vào Ngày của các cô bé (Girls’ Day) (vào ngày thứ ba của tháng thứ ba), các cô bé và mẹ sẽ mở bộ sưu tập những con búp bê lớn ra, đem đi bày biện (búp bê Hina, với bộ đôi hoàng đế dairi-bina) và cùng ngắm nghía bộ sưu tập của nhau. Vào Ngày của các cậu bé (Boys’ Day) (bây giờ gọi là Ngày Thiếu Nhi – Children’s Day, Kodomo-no-hi, ngày thứ năm của tháng thứ năm), người dân thường bày biện các búp bê hình chiến binh, thể hiện đấng anh hùng trong lịch sử Nhật Bản (musha-ningyo)

Ngày của các cô bé, thay thế cho ngày rửa tội bằng búp bê, ra đời từ thế kỉ 17, và đó cũng là Lễ hội Đào Peach Festival (Momo no sekku). Mỉa mai thay, do việc sử dụng lịch phương tây vào thế kỷ 19, lễ hội này không còn trùng với thời điểm cây đào nở hoa và lễ hội hoa diên vĩ cũng không còn giữ được ý nghĩa “tự nhiên” vốn có.

Búp bê Nhật Bản được sử dụng như thế nào? [P.1] Washidoll%20%2810%29

Ngày của các cậu bé là Lễ hội Hoa Diên Vỹ (Tango no sekku), khi hoa diên vỹ được dùng để làm thanh khiết mỗi căn nhà, những chiếc lá hình lưỡi đao của hoa diên vỹ dường như truyền cảm hứng cho những trò chơi phản chiến và những búp bê tượng trưng cho những búp bê chiến binh. Tuy nhiên, sự bày biện điển hình cho ngày này, còn gọi là Ngày Treo Cờ, là việc treo cờ cá chép (koi nobori) tượng trưng cho mỗi bé trai trong nhà. Ngày nay, gogatsu-ningyo (búp bê hoa diên vĩ) tượng trưng cho các chiến binh nhỏ tuổi.

Hagoita (vợt chơi cầu lông), trang trí với oshi-e-ningyo (búp bê độn) và búp bê daruma đều được dùng cho lễ hội năm mới

Chữ ký của Amevn